Rehabilitacja wzroku
Rehabilitacja osób z dysfunkcją narządu wzroku obejmuje kompleksową, wielospecjalistyczną opiekę diagnostyczno–terapeutyczną dzieci i dorosłych słabowidzących, zagrożonych utratą wzroku i ociemniałych.
Rehabilitacja wzroku polega na rozwijaniu umiejętności posługiwania się wzrokiem, czyli zwiększaniem skuteczności wykorzystywania widzenia w codziennym funkcjonowaniu osoby słabowidzącej, a w przypadku dzieci niewidomych zastąpienie zmysłu wzroku i czytania wzrokowego przez zmysł dotyku i czytania dotykowego wypukłego pisma punktowego, czyli czytania brajlem. Wymaga ono opanowania wielu umiejętności i ćwiczeń rozwijających małą motorykę i percepcję dotykową.
Do Ośrodka kierują lekarze specjaliści - okulista, neurolog i lekarz poradni rehabilitacyjnej.
Terapie prowadzone są indywidualnie. W toku rehabilitacji, terapeuci współpracują z rodzicami lub opiekunami udzielając poradnictwa i instruktażu.
Czas trwania rehabilitacji osób z dysfunkcją narządu wzroku w ośrodku dziennym wynosi dla jednego świadczeniobiorcy do 120 dni zabiegowych w roku kalendarzowym i realizuje się:
- Dla dzieci w wieku 0 – 7 lat, terapia w wymiarze minimum 1 godziny, w trakcie której wykonywane są średnio dwa świadczenia;
- W wieku 8 – 19 lat, terapia 1,5 godziny, podczas której wykonuje się średnio 3 świadczenia;
- Dla pacjentów od 20 lat - terapia w wymiarze minimum 1 godziny, w trakcie której wykonywane są średnio dwa świadczenia.
Ocena efektów terapii dokonywana jest najpóźniej po 6 miesiącach. Pozwala na ustalenie czy i jakie zmiany nastąpiły pod wpływem oddziaływań terapeutycznych u pacjenta. Forma oceny to omówienie, poruszanie się z laską, a w przypadku małych dzieci najpierw pomoc przedlaskowa- hula-hop, obserwacja, wywiad nieustrukturalizowany, próby kliniczne. Ocena dokonywana jest przez specjalistów pracujących z pacjentem, na wspólnym posiedzeniu. Pozwala ona także na dokonanie niezbędnych zmian w programie, względnie podjęciu decyzji o zakończeniu rehabilitacji.
Metody pracy terapeutycznej
W pracy tyflopedagoga i instruktora orientacji przestrzennej wykorzystywane metody to:
- szczegółowy wywiad;
- zapoznanie się z dostępną dokumentacją;
- ocena funkcjonalna widzenia obejmująca: funkcjonalne parametry stopnia widzenia (ostrość widzenia, pole widzenia), funkcjonowanie w otoczeniu, sprawności wzrokowe (związane z motoryką gałek ocznych i ciała) oraz wzrokowe percepcyjne, orientację i poruszanie się, czynności życia codziennego, czynności związane z nauką, pracą, zabawą i odpoczynkiem, umiejętność wykorzystania pomocy optycznych i nieoptycznych ułatwiających widzenie, obraz samego siebie, wpływ uszkodzenia widzenia na osoby bliskie;
- przygotowanie planu rehabilitacji;
- procedura Diagnostyczno – Oceniająca (DAP);
- program N. C. Barraga i J. E. Morris - rozwijania umiejętności posługiwania się wzrokiem;
a w rehabilitacji dzieci, dodatkowo:
- stymulowanie do patrzenia (do otwierania oczu, zwracania głowy w kierunku obiektu);
- stymulowanie widzenia (używanie jaskrawych, świecących poruszających się obiektów);
- rozwijanie podstawowych sprawności wzrokowych, związanych z kontrolowaniem ruchów gałek ocznych, takich jak fiksacja - umiejętność utrzymania spojrzenia na obiekcie, czy śledzenie - umiejętność prowadzenia wzrokiem poruszającego się obiektu;
- rozwijanie pojęć i pamięci wzrokowej oraz wyższych sprawności wzrokowych, np. dopełniania tj., spostrzegania całego obiektu na podstawie jego widocznej części, czy wzrokowego wyróżniania obiektu z tła;
- pomoc słabowidzącemu przy nadawaniu znaczenia temu, co widzi oraz w wykorzystywaniu na co dzień informacji uzyskiwanych drogą wzrokową poprzez: nadawanie sensu obrazom, podejmowanie szybkich decyzji dotyczących informacji wzrokowych, koordynowanie informacji wzrokowych z innymi zmysłami i czynnościami ruchowymi, nauczenie się odczytywania wskazówek z otoczenia, modyfikowanie otoczenia, prawidłowe posługiwanie się dobranymi pomocami optycznymi, nauczenie się kiedy korzystać z połączonych zmysłów, a kiedy nie używać wzroku, rozróżnianie tego, co pomaga i tego co przeszkadza w funkcjonowaniu wzrokowym.
W przypadku słabowzroczności nabytej, gdzie widzenie rozwinęło się prawidłowo, wykształciła się pamięć wzrokowa i sprawności wzrokowe, oddziaływania rehabilitacyjne będą miały na celu przywrócenie sprawności w życiu codziennym. Osoba taka musi nauczyć się patrzeć i widzieć inaczej niż dotychczas, tzn. doprowadzać do oka więcej informacji wykorzystując do tego kontrast, właściwe oświetlenie, odpowiednie ustawienia gałki ocznej (szczególnie ważne przy ubytkach w polu widzenia), pomoce optyczne oraz odpowiednio interpretować niewielkie, śladowe często i zniekształcone informacje wzrokowe jakie docierają do jego kory mózgowej. Aby to robić, musi uświadomić sobie, co w danych warunkach rzeczywiście widzi a czego nie jest w stanie zobaczyć, czyli jak funkcjonuje wzrokowo. Oznacza to też, że powinna nauczyć się, w jaki sposób łączyć techniki wzrokowe z technikami dotykowymi i słuchowymi, aby zachować maksymalne bezpieczeństwo i sprawność w wykonywaniu określonej czynności; - Rozwojowy Program Percepcji Dotykowej do nauki brajla z dziećmi niewidomymi;
- Program Sally S. Mangold, rozpoznawania liter Brajlowskich;
- Program rehabilitacji w zakresie orientacji i poruszania się niewidomych i słabowidzących dzieci, z dodatkowo ograniczoną sprawnością.
W terapii z zakresu orientacji przestrzennej, w zależności od stopnia i czasu utraty wzroku uczymy technik: poruszania się z przewodnikiem, techniki ochraniających.
W pracy psychologa diagnoza obejmuje określenie stref wymagających stymulacji, a w wybranych przypadkach oceny sprawności umysłowej, deficytów rozwojowych, funkcjonowania analizatora wzroku oraz innych zmysłów, sfery społeczno-emocjonalnej, osobowości.
Wykorzystywane metody to:
- testy psychologiczne standaryzowane, kwestionariusze, wywiady, testy organiczne, projekcyjne;
- poradę psychologiczną, polegającą na udzielaniu wsparcia, informacji i wiedzy, doradztwa i pomocy pacjentom, ich rodzicom, rodzinie; pokazywanie rodzicom różnych form zabawy i pracy z dzieckiem, udostępnianie materiałów, kształtowanie pozytywnych postaw rodzicielskich; pomoc w doborze odpowiednich zabawek i organizowaniu otoczenia dziecka - „czytelnego”, ułatwiającego samodzielne poruszanie się i naukę orientacji przestrzennej;
- psychoterapię w formie zabawy, stymulującą rozwój dziecka przy pomocy zabaw werbalnych doskonalących rozwój poznawczy i językowy, zabaw manipulacyjnych związanych z naśladownictwem, konstrukcyjnych, zabaw tematycznych, zabaw różnymi materiałami (fakturami), zabaw rozszerzających wiedzę dziecka o przeznaczeniu przedmiotów i sposobach ich wykorzystania. Realizowane, w oparciu o: Program Terapii Zabawą J. Baran, metod stymulacji dotykowej, programy aktywności M.Ch. Knillów oraz muzykoterapię, elementy programu Oregońskiego, zabaw paluszkowych i innych, zaczerpniętych z pedagogiki zabawy;
- psychoterapię indywidualną, ukierunkowaną na:
- stymulację zaburzonych funkcji i deficytów rozwojowych (percepcji wzrokowej, koordynacji wzrokowo-ruchowej, mowy i myślenia, pamięci i sprawności manualnej);
- ukazywanie sposobów radzenia sobie z sytuacją trudną;
- budowanie poczucia bezpieczeństwa, dobrej samooceny i akceptacji siebie;
- adekwatnych sposobów reagowania emocjonalnego, rozumienia siebie i innych;
- rozwijanie zainteresowań i wzmacnianie mocnych stron;
- wydłużanie koncentracji uwagi, budowanie wspólnego pola uwagi z dzieckiem;
- naukę relaksacji, odprężania się z muzyką, słuchaniem opowiadań terapeutycznych.
- stymulację polisensoryczną, z wykorzystaniem programów sensorycznych, „Senso Paka”, M.Ch.Knillów i innych.
W pracy fizjoterapeuty wykorzystywane metody to:
- NDT – Bobath - metoda stosowana u niemowląt i dzieci z równoległą asymetrią ułożeniową, zaburzeniami motoryki związanymi z napięciem mięśniowym, wzorcami postawy i ruchu, a także w przypadku wad i opóźnień rozwojowych. Obejmuje obserwację pacjenta, szukanie rozwiązania problemu, analizę niepełnosprawności dziecka, prezentowanych trudności, rozwoju intelektualnego oraz wpływu środowiska na możliwości partycypowania dziecka w życiu grupy rówieśniczej. Podczas indywidualnej terapii stosowane są techniki normalizacji napięcia mięśniowego, techniki wzmacniania i aktywizacji mięśni w prawidłowych wzorcach ruchowych oraz techniki dotykowe, wpływające na czucie powierzchowne i propriocepcję. Program usprawniający obejmuje uczenie i rozwijanie czynności dnia codziennego na tyle, na ile pozwala potencjał rehabilitacyjny danego dziecka.
- Metoda Integracji Sensorycznej - przetwarzanie sensoryczne, czyli sposób w jaki wykorzystujemy odbierane informacje do celowego. W procesie prawidłowego rozwoju dziecka, wyróżnia się funkcjonowanie trzech podstawowych, najwcześniej dojrzewających systemów zmysłowych działania. System dotykowy, system czucia głębokiego, czyli propriocepcja oraz układ przedsionkowy, zwany zmysłem równowagi.
- Terapia SI - stosowana u dzieci z u których występują: nadmierny niepokój, drażliwość, impulsywność, lękliwość, w postaci wycofania się, nadruchliwość i problemy z koncentracją uwagi, kłopoty z równowagą i koordynacją ruchową, nienaturalne domaganie się ciągłych zbaw związanych z podskakiwanie, huśtaniem, ślizganiem lub unikanie takich doznań, choroba lokomocyjna, zła tolerancja wrażeń dotykowych, brak umiejętności w naśladowaniu ruchów, zaburzenia rozwoju językowego i zdolności komunikacyjnych.